Przed udzieleniem świadczenia medycznego – zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem – wymagana jest zgoda pacjenta. Pierwszym miejscem, w jakim mamy z nią do czynienia, jest gabinet lekarski, a następnym – często już niestety kancelaria prawna. Z roku na rok roszczeniowość pacjentów rośnie, a świadomość swoich praw popycha ich do działania. Coraz częściej pacjenci doszukują się nieprawidłowości w działaniu lekarzy lub podmiotów medycznych. Zawiłości prawa związane ze zgodą podczas jednego z naszych webinarów przybliżyła nam adwokat Joanna Krawczykowska-Piechota z Kancelarii Prawa Medycznego LEX-MEDYK. W pierwszej części zwróćmy uwagę na uwarunkowania prawne w zakresie wyrażania przez pacjenta zgody.

Akty prawne wskazujące konieczność zgody pacjenta

Istnieje szereg aktów prawnych, które podkreślają konieczność otrzymania od pacjenta zgody przed wizytą lub wykonaniem zabiegu medycznego. Przyjrzyjmy się każdemu z nich nieco bliżej:

KONSTYTUCJA

→ ART. 41 UST. 1 Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą (nikt nie jest w stanie zmusić nas do leczenia bez naszej zgody).

KODEKS ETYKI LEKARSKIEJ

→ ART. 15 Postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze wymaga zgody pacjenta. Jeżeli pacjent nie jest zdolny do świadomego wyrażenia zgody, powinien ją wyrazić jego przedstawiciel ustawowy lub osoba faktycznie opiekująca się pacjentem  bez zgody nie możemy działać).

KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I GODNOŚCI ISTOTY LUDZKIEJ WOBEC ZASTOSOWAŃ BIOLOGII I MEDYCYNY

→ ART. 5: Nie można przeprowadzić interwencji medycznej bez swobodnej i świadomej zgody osoby jej poddanej. Przed dokonaniem interwencji osoba zainteresowana otrzyma odpowiednie informacje o celu i naturze interwencji, jak również jej konsekwencjach i ryzyku. Osoba zainteresowana może w każdej chwili swobodnie wycofać zgodę.

USTAWA O ZAWODACH LEKARZA I LEKARZA DENTYSTY z dnia 5 grudnia 1996 r.

→ ART. 25. [Zgoda osoby badanej] Przeprowadzenie eksperymentu medycznego wymaga pisemnej zgody osoby badanej mającej w nim uczestniczyć. W przypadku niemożności wyrażenia pisemnej zgody, za równoważne uważa się wyrażenie zgody ustnie złożone w obecności dwóch świadków. Zgoda tak złożona powinna być odnotowana w dokumentacji lekarskiej.

→ Art. 32. [Zgoda pacjenta] 1. Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta.

→ Art. 33. [Niezwłoczna pomoc lekarska] 1. Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. 2. Decyzję o podjęciu czynności medycznych w okolicznościach, o których mowa w ust. 1, lekarz powinien w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem. 3. Okoliczności, o których mowa w ust. 1 i 2, lekarz odnotowuje w dokumentacji medycznej pacjenta (sytuacje, kiedy nie mamy czasu przedłożyć mu formularza do podpisu w trybie ratowania życia).

→ Art. 34. [Pisemna zgoda pacjenta] 1. Lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody.

USTAWA O PRAWACH PACJENTA I RZECZNIKU PRAW PACJENTA z dnia 6 listopada 2008r.

→ Art. 17. [Prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania] Pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza. Zgoda oraz sprzeciw, o których mowa w ust. 1-3, mogą być wyrażone ustnie albo poprzez takie zachowanie osób wymienionych w tych przepisach, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom albo brak takiej woli (rozróżnienia wiekowe powodują konieczność zwrócenia uwagi na wiek).

Co istotne, działanie lekarza bez uzyskania wcześniejszej zgody oznacza działanie bezprawne.

→ Art. 18. [Forma pisemna zgody] 1. W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę, wyraża się w formie pisemnej.

Zgoda – jej definicja, zakres, charakterystyka

Jak widać powyżej, zgoda jest koniecznością w pracy medyka – jednak to nie tylko formalność, której oczekuje od nas ustawodawca. Konsekwencje nieprawidłowo sformułowanej zgody lub brak podpisu pod zgodą mogą być kosztowne dla placówki medycznej.

Zgoda to jednostronne, odwołalne oświadczenie, mocą którego wyłączona zostaje bezprawność interwencji medycznej przy jednoczesnym przyjęciu przez pacjenta ryzyka zwykłych następstw związanych z udzieleniem świadczenia zdrowotnego. Jednostronność oświadczenia oznacza, że tylko pacjent może taką zgodę wyrazić – ewentualnie w przypadku dziecka jest to zgoda zastępcza. Odwołalność zgody wskazuje na to, że w każdej chwili pacjent może ją odwołać. Zwykłe następstwa z kolei to takie sytuacje, których nie da się przewidzieć – pacjent bierze na siebie ryzyko częstych powikłań. Zgoda powinna być pacjentowi objaśniona, musi on być poinformowany i świadomy tego, co podpisuje i na aco się zgadza.

Co niezwykle ważne, zakres obowiązku informacji zależy od tego, co rozsądna osoba, będąca w sytuacji pacjenta, obiektywnie powinna usłyszeć od lekarza, aby móc podjąć świadomą i roztropną decyzję o poddaniu się proponowanemu zabiegowi medycznemu. Za każdym razem odbierając zgodę patrzymy na pacjenta indywidualnie, biorąc pod uwagę jego wiek, wykształcenie, analizując, co będzie w stanie zrozumieć.

Znaczenie zgody pacjenta

Złożona przez pacjenta zgoda legalizuje w sensie prawnym działania lekarza, skierowane na osobę i zdrowie pacjenta. Tym samym czynności podejmowane przez lekarza przestają być działaniami bezprawnymi. Ponadto złożenie zgody przenosi częściowe ryzyko niepowodzenia danego świadczenia z lekarza na pacjenta (wspomniane powikłania) – nie dotyczy to jednak błędów medycznych.

Warto pamiętać o tym, że złożona przez pacjenta zgoda nie zwalnia lekarza od obowiązku starannego i zgodnego z zasadami wiedzy medycznej działania. Nie stanowi także zwolnienia od nakazu podejmowania tylko takich działań, które są uzasadnione stanem zdrowia pacjenta.

Nie można złożonej przez pacjenta zgody dobrowolnie rozszerzać. Tym samym lekarz może działać tylko w zakresie zgody na działanie, na jakie zgodził się pacjent – nie możemy eksperymentować.

Podpisując zgodę, pacjent godzi się na:

1. badanie – zwykłe świadczenie zdrowotne, bez podwyższonego ryzyka,
2. zabieg operacyjny i metodę leczenia lub diagnostyki stwarzające podwyższone ryzyko, ale niekoniecznie utraty życia, ciężkiego rozstroju zdrowia, ciężkiego uszkodzenia ciała (poważniejsze świadczenie zdrowotne);
3. zabieg operacyjny i metodę leczenia lub diagnostyki stwarzające ryzyko utraty życia, ciężkiego rozstroju zdrowia, ciężkiego uszkodzenia ciała (poważniejsze świadczenie zdrowotne);
4. eksperyment medyczny – poważniejsze świadczenie zdrowotne, zawsze wymagana jest zgoda na piśmie.

Działanie bez zgody pacjenta – co nam grozi?

Zgodnie z wyrokiem Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 31.03.2006 r., sygn. akt: I Aca 973/05, „zabieg medyczny wykonany bez zgody pacjenta jest czynnością bezprawną nawet wówczas, gdy wykonany jest zgodnie z zasadami wiedzy”.

Co więcej, warto mieć na uwadze także Art. 156 §1 Kodeksu Karnego:

Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:

1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,

2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Podsumowując, zgoda pacjenta jest wymagana zarówno dla dobra jego samego, jak i lekarzy oraz pozostałych pracowników placówki medycznej. Należy jednak zadbać o to, by była napisana we właściwy sposób: zrozumiały i czytelny dla pacjenta, uwzględniając jego indywidualny przypadek, a także wiek.