W pierwszej części naszego poradnika, dotyczącego tematu zgody pacjenta, przyjrzeliśmy się bliżej definicji zgody, jej rodzajom oraz sposobom pozyskiwania. Istnieje jednak szereg sytuacji, w przypadku których zgoda pacjenta, dotycząca udzielenia mu świadczeń medycznych jest szczególnie istotna. Nierzadko sytuacje te określa się mianem wątpliwych, ponieważ wywołują nasze wątpliwości i nie do końca jest oczywiste, w jaki sposób należy podczas ich wystąpienia postąpić. Zawiłości tego zagadnienia podczas jednego z minionych webinarów przedstawiła dla nas adw. Joanna Krawczykowska-Piechota z Kancelarii Prawa Medycznego LEX-MEDYK. W drugiej części naszego poradnika, przygotowanego na podstawie tego webinaru, to właśnie tego typu szczególnym przypadkom poświęcimy naszą uwagę. Zapraszamy do lektury! 

Czy publiczny szpital ma prawo odmówić przyjęcia pacjenta małoletniego na planową procedurę?

Szpital publiczny nie ma prawa odmówić przyjęcia na planową procedurą, do której są wskazania medyczne. Każdy z lekarzy szpitala ma jednak prawo skorzystać z prawa do odmowy leczenia z powodu utraty zaufania do przedstawicieli ustawowych pacjenta – na przykład jego rodziców. Należy bowiem odróżnić brak możliwości odmowy udzielania świadczeń przez publiczny szpital od możliwości odmowy udzielania świadczeń przez konkretnych lekarzy. Zgodnie z art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty: lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek niecierpiący zwłoki.

W sytuacji utraty zaufania do przedstawicieli ustawowych małoletniego (np. gdy kontaktują się z podmiotem wyłącznie za pośrednictwem kancelarii) lekarze uzasadniają odmowę, dokonując wpisu w dokumentacji medycznej. Jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może nie podjąć leczenia lub od niego odstąpić, jeżeli istnieją poważne ku temu powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego.

Czy ojciec małoletniego może domagać się od podmiotu, aby ten informował go każdorazowo o wizytach jego dziecka, jakie odbywają się w obecności matki?

Podmiot leczniczy nie ma obowiązku informowania drugiego z rodziców o wizytach u lekarza odbywanych czy planowanych przez jedno z nich – jest to kwestią komunikacji pomiędzy rodzicami. Natomiast udzielenie świadczenia o podwyższonym ryzyku może zostać przez podmiot leczniczy uzależnione od wyrażenia zgody przez oboje rodziców, o ile kontakt z obojgiem z nich jest możliwy. Jeżeli kontakt z podmiotem leczniczym w sprawach dziecka utrzymuje tylko jeden z rodziców, dla podmiotu wskazane przepisy nie są podstawą do zawiadamiania o każdej planowanej czynności wobec dziecka drugiego z nich. Dla podmiotu leczniczego jest istotne to, czy w przypadku konieczności udzielenia świadczenia dziecku dysponuje on odpowiednią zgodą. W tym zakresie, z uwagi na pełnię praw rodzicielskich, jakimi dysponuje każdy z rodziców nie pozbawiony władzy rodzicielskiej, zgoda wyrażona przez jednego z rodziców jest wystarczająca w przypadku świadczeń, których ryzyko nie jest znaczne.

Do czynności, które z pewnością mieszczą się w tym zakresie przykładowo zaliczamy złożenie deklaracji wyboru do lekarza POZ czy też udzielenie zgody na badanie lub na wykonanie szczepienia obowiązkowego. W piśmiennictwie można natomiast spotkać pogląd, wedle którego art. 97 § 2 Kodeksu Rodzinno-Opiekuńczego oznacza konieczność wspólnego wyrażenia zgody przez oboje rodziców w odniesieniu do świadczeń obarczanych podwyższonym ryzykiem, do których zalicza się przykładowo zabiegi operacyjne, przeszczepy, udział dziecka w eksperymencie medycznym itp.

Każdy z rodziców, posiadający pełnię władzy rodzicielskiej, może również poprosić o dokumentację medyczną dziecka. Z jej lektury może się z kolei dowiedzieć o wszystkich czynnościach medycznych, które dotyczyły małoletniego pacjenta.

W strukturach oddziału wewnętrznego znajduje się pododdział pacjentów wentylowanych mechanicznie. Pacjenci wentylowani mechanicznie przekazywani są do szpitala z innych placówek i są niezdolni do wyrażenia zgody na leczenie i diagnostykę. Czy w przypadku tych pacjentów konieczna jest zgoda sądu na leczenie oraz diagnostykę?

Jeśli pacjent nie jest ubezwłasnowolniony lub małoletni (w których to przypadkach możliwe jest uzyskanie zgody od przedstawiciela ustawowego), dopuszczalne jest przyjęcie na oddział pacjenta niezdolnego do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń, w zakresie w jakim jest to niezbędne dla odwrócenia niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. O ile jednak świadczenie nie miałoby charakteru jednorazowego, powinno być połączone ze skierowaniem wniosku do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na dalszą hospitalizację. 

Jak wygląda sytuacja uzyskania zgody na przetoczenie krwi u pacjenta nieświadomego?

Jeżeli pacjent „nieświadomy” wymaga przetoczenia krwi ze względu na zagrożenie życia, na działanie takie pozwala art. 33 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Jeżeli natomiast nie zachodzi taka okoliczność, konieczne jest uzyskanie zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta (jeśli jest to pacjent ubezwłasnowolniony) lub sądu opiekuńczego. Przetoczenie krwi nie różni się pod względem formalnoprawnym od innych świadczeń o podwyższonym ryzyku dla pacjenta. Przeprowadzenie takiej procedury wymaga, co do zasady, zgody pacjenta wyrażonej w formie pisemnej.

Czy pacjent ma prawo domagać się usunięcia swojej dokumentacji medycznej w formie papierowej oraz elektronicznej z bazy szpitala? Co może lub musi zostać usunięte na wniosek pacjenta?

Pacjent ma prawo dostępu do dokumentacji, nie ma jednak uprawnienia do usunięcia swoich danych z bazy szpitala oraz zniszczenia formy papierowej dokumentacji medycznej, która go dotyczy. W świetle obowiązującego prawa „lekarz ma obowiązek prowadzenia indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta”, a podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych jest zobowiązany „prowadzić, przechowywać i udostępniać dokumentację medyczną” w sposób określony w przepisach prawa. Przepisy w tym zakresie mają charakter imperatywny, to znaczy nakazują jednoznacznie lekarzowi i podmiotowi udzielającemu świadczeń zdrowotnych prowadzenie dokumentacji medycznej pacjenta.

Nie ma zatem wątpliwości, że prowadzenie dokumentacji medycznej pacjenta jest obowiązkiem prawnym lekarza i podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych. Z przepisów wynika, że pacjent ma prawo dostępu do dokumentacji, nie ma jednak uprawnienia do usunięcia swoich danych z bazy szpitala oraz zniszczenia formy papierowej dokumentacji medycznej, która go dotyczy. Pacjent może wycofać jedynie tzw. zgody dodatkowe (np. zgodę marketingową czy też zgodę na wysyłkę newsletteru).

 

Czy lekarz i personel medyczny mogą być nagrywani przez pacjenta w czasie udzielania świadczeń medycznych?

Nagrywanie lekarza i personelu medycznego w dzisiejszych czasach staje się coraz częstszym zjawiskiem. Może ono przyjąć postać nagrywania jawnego („wszystko nagrywam”) lub postać nagrywania niejawnego (pacjent nagrywa nie informując o tym lekarza). Najczęściej nagrywa się smartfonem (np. wykorzystując funkcję dyktafonu lub wbudowaną kamerę), rzadziej specjalnie do tego przystosowanym sprzętem. Jeśli lekarz podczas wizyty zorientuje się, że jest potajemnie nagrywany przez pacjenta, w takiej sytuacji:

1. a) powinien poinformować pacjenta, że nagrywanie bez zgody jest przestępstwem i żądać wyłączenia nagrywania;
2. b) może odmówić kontynuowania wizyty;
3. c) może również rozpocząć nagrywanie;
4. d) powinien fakt nagrywania odnotować w dokumentacji medycznej i kontynuować wizytę.

Jak postępować z pacjentem z pretensjami?

Jeżeli podejmujemy świadczenia zdrowotne wobec osoby wyrażającej pretensje, to sugeruje się wziąć na świadka jednego z pracowników personelu medycznego (np. pielęgniarkę) i odnotować w dokumentacji medycznej jej obecność. Problematyczne zachowanie pacjenta również należy dokładnie odnotować w dokumentacji medycznej. Jedynym sposobem na poskromienie pacjenta, któremu nic nie pasuje, jest rezygnacja z jego leczenia (z wyjątkiem sytuacji nagłych) i poinformowanie go o tym fakcie. Należy odmówić mu udzielania świadczeń zdrowotnych i wskazać inny podmiot leczniczy bądź innego lekarza. W przypadku pacjentów leczonych w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia należy zaznaczyć, że jeśli wszyscy lekarze z danego podmiotu, do którego przypisany jest pacjent odmówili świadczenia usług, deklarację pacjenta uznaje się za nieważną.

Czy brak przetłumaczonej zgody w danym języku może być podstawą roszczeń pacjenta – obcokrajowca?

Zgoda na udzielanie świadczenia zdrowotnego, według przepisów art. 16 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta ma być zgodą ŚWIADOMĄ. Warunkiem jest zatem uzyskanie pełnej informacji i zrozumienie jej treści. Wobec przeszkody językowej, jaką napotyka obcokrajowiec, o jakimkolwiek zrozumieniu nie może być mowy. Zgoda, także ta pisemna, nie może być pustym aktem technicznym, polegającym na złożeniu podpisu pod niezrozumiałą treścią. Naturalnie wobec osób nie władających językiem polskim stosuje się wszystkie reguły i przesłanki podejmowania czynności medycznych bez zgody pacjenta. W normalnym obrocie spraw zgoda jest wymagana, a wyrażający ją pacjent musi być świadom tego, na co się godzi. Z tego powodu zgody takie można przetłumaczyć na język obcokrajowca lub poprosić go o przyjście z osobą rozumiejącą język placówki, w którym dokonywany jest zabieg lub inne czynności medyczne, które wymagają zgody.