Wypalenie zawodowe stanowi jedną z najczęstszych chorób zawodowych XXI wieku. Narażone są na nią nie tylko ciężko pracujące osoby, a przypadków wypalenia zawodowego dopatrywać się można w różnych zawodach i branżach – także wśród pracowników, zajmujących się na co dzień ochroną zdrowia. Czym jest wypalenie? Jak można mu przeciwdziałać i jak rozpoznać jego objawy? Temat ten podczas jednego z naszych webinarów poruszyła dr Magdalena Górnisiewicz, Specjalista Medycyny Stylu Życia.

Czym jest wypalenie zawodowe?

Wypalenie zawodowe dotyczy i może się pojawić u pracowników każdej branży, co więcej – na wszystkich szczeblach. Mimo to znacznie bardziej narażone są na nie pracownicy, mający styczność z innymi osobami. Tym samym pracownicy placówek medycznych, mający stały kontakt z klientami czy pacjentami lub innymi pracownikami, są bardziej podatni na stres, który jest główną przyczyną wypalenia zawodowego.

Syndrom wypalenia zawodowego jest stanem emocjonalnego, psychicznego i fizycznego wyczerpania, wywołanym przez długotrwały stres, wynikający z pełnionych obowiązków zawodowych. Wpływa on na osobę, która go doświadcza, ale także jej współpracowników, organizację, a także życie prywatne pracownika.

W 2019 roku wypalenie zawodowe zostało uznane przez WHO za oficjalną diagnozę medyczną i wpisane do Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (co oznacza, że pracownik może dostać L4 z powodu doświadczania syndromu wypalenia zawodowego). Od stycznia 2022 roku lekarze mogą diagnozować wypalenie zawodowe u pracowników, przy czym warto pamiętać, że wypalenie zawodowe nie jest chorobą, lecz stanem znacznego wyczerpania. Objawy z nim związane nie są zdarzeniem jednorazowym, lecz procesem, podczas którego codzienny stres i lęk stopniowo pogarszają psychiczny i fizyczny stan zdrowia człowieka.

Jak rozpoznać objawy wypalenia zawodowego?

Christina Maslach – amerykańska psycholożka polskiego pochodzenia – opracowała narzędzie pomiaru wypalenia zawodowego, zwane Maslach Burnout Inventory (MBI).  Jednak nawet bez tego narzędzia sami, odpowiadając na kilka pytań, a także wiedząc, jakie są etapy wypalenia, możemy stwierdzić, czy jesteśmy w grupie narażonej na wypalenie.

Maslach zdefiniowała wypalenie jako „opóźnioną reakcję na chroniczny stres”, która przebiega w 3 etapach:

1. Emocjonalne wyczerpanie – zmęczenie, zniechęcenie, pesymizm, ciągłe napięcie, mała produktywność w pracy, zmienność nastroju, drażliwość, problemy somatyczne (brak energii, bóle głowy, bezsenność, problemy gastryczne, obniżenie odporności).
2. Depersonalizacja – izolacja od współpracowników, jak i naszych przełożonych, cynizm, odczuwanie złości, zobojętnienie na innych ludzi w ogóle.
3. Obniżenie oceny własnych dokonań – utrata wiary w siebie, niezadowolenie z osiągnięć, zwątpienie w swoje kompetencje, poczucie niezrozumienia, konfliktowość, liczne absencje, trwałe zmiany cech osobowości, pogorszenie jakości życia.

Co istotne, etapy te nie muszą następować jeden po drugim. Mogą się przenikać, może też zacząć się od jednego z nich.

Aby się wypalić trzeba płonąć. Pracownicy, których dotyka wypalenie zawodowe, to ludzie, którzy kochają swoją pracę. Praca ich pasjonuje, jest głównym celem ich życia. Te osoby czasem traktują pracę, firmę niemal jak swoje dziecko. Jest dla nich tak samo ważna jak członek rodziny.

Aby sprawdzić, czy wypalenie zawodowe nas dotyczy. możemy wykonać bezpłatny test. Został on stworzony na podstawie badań pani Christina Maslach. Nie jest identyczny z tym, wykonywanym przez psychologów, ale już dzięki wynikowi tego testu wiemy, że trzeba działać dalej lub wręcz przeciwnie, że wypaleniem w naszym przypadku nie musimy się chwilowo martwić.

Jakie są główne przyczyny wypalenia zawodowego?

Nie ulega wątpliwości, jak już zostało powiedziane, że stres to główna przyczyna wypalenia zawodowego. Stres to jednak szeroko pojęty czynnik, przypominający duży worek, w którym znaleźć można:

✓ Zbyt duże obciążenie pracą,

✓ Nieprawidłowa organizacja pracy – wynikająca z niekompetencji przełożonych oraz źle zorganizowanych procesów,

✓ Brak kontroli nad wykonywanymi zadaniami,

✓ Nierealistyczne oczekiwania związanie ze swoją skutecznością (robienie tzw. małpiej pracy),

✓ Perfekcjonizm (mylony często z profesjonalizmem),

✓ Nieprzyjemną atmosferę,

✓ Brak wsparcia ze strony przedłożonych i współpracowników (zarówno tego, którego nie otrzymujemy, jak i tego, o które nie potrafimy prosić),

✓ Niejasne zasady, poczucie niesprawiedliwości (nierówne płace, nierówne traktowanie),

✓ Wynagrodzenie nieadekwatne do wykonywanych zadań,

✓ Niesatysfakcjonujące relacje (brak szacunku, atomizowanie zespołu),

✓ Brak czasu na odpoczynek i życie prywatne (brak umiejętności zachowania tzw. work life balance, brak czasu na odpoczynek po pracy, jak i w czasie pracy, przerw w pracy, wychodzenie z pracy po czasie pracy).

Specyfika pracy w placówce medycznej a stres

Większe zmęczenie u pracowników bardzo często wynika z faktu, że nieco inna jest specyfikacja stresu w placówce medycznej. Częste kontakty z innymi ludźmi w miejscu pracy sprawiają, że doświadczamy wielu różnych emocji i wykonujemy przez to większą pracę emocjonalną. Co więcej, wyczerpanie emocjonalne jest wynikiem częstej potrzeby udawania emocji pozytywnych i tłumienia negatywnych, niemożliwości wyrażenia i odreagowania uczuć złości czy gniewu.

Osoby pracujące w środowisku związanym z pomocą innemu człowiekowi są także narażone na tzw. Self Compassion-fatigue. To syndrom dotykający osoby pracujące w środowisku, które każdego dnia zajmuje się pomocą i emocjami innych osób. Jest jak zespół stresu pourazowego, ale nie jest to ostry stres czy napięcie. Osoba pomagająca jest przez długi czas zaabsorbowana cierpieniem innych i pomaganiem im, co może prowadzić do nieradzenia sobie z tą sytuacją, poświęcania się i nie dbania o siebie. Takie osoby przenoszą problemy swoich klientów, podopiecznych na siebie.

W jaki sposób manager placówki medycznej może chronić pracowników przed wypaleniem zawodowym?

To na barkach managera placóki medycznej spoczywa konieczność zadbania o odpowiednią atmosferę w pracy, a także wprowadzanie działań profilaktycznych i edukacyjnych związanych z wypaleniem zawodowym.

Manager powinien odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

• Czy tworzę przyjazne środowisko pracy i odpowiednio je nadzoruję?
• Czy pracownicy w pełni wykorzystują urlop?
• Czy pracownicy otrzymują sprawiedliwe wynagrodzenie i mają jasno określoną ścieżkę rozwoju?
• Czy w firmie jest wdrożona strategia związana ze wsparciem psychicznym?
• Czy monitoruję poziom dobrostanu mojego zespołu?
• Jakie działania stosuję, aby przeciwdziałać wypaleniu?
• Czy pracownicy mają dostęp do wsparcia psychologicznego?

Mając świadomość tego, w jakiej kondycji znajduje się zespół oraz jak wiele środków zapobiegawczych zostało wdrożonych, można ocenić ryzyko wystąpienia wypalenia zawodowego u któregokolwiek z pracowników oraz podjąć niezbędne kroki, by zapobiec temu zjawisku. To podstawowe działanie, którego powinien się podjąć dobry manager w placówce medycznej.

Jak samemu przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu?

Aby przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu – także we własnym przypadku – warto zainteresować się medycyną stylu życia, która służy jako bufor przed rozwojem wypalenia. Medycyna stylu życia opiera się o kilka filarów naszego zdrowia. Do zdrowych nawyków zaliczamy systematyczny ruch, zdrową kuchnię, opartą o nieprzetworzoną żywność, a także regularny, odpowiednio długi sen, dobre relacje z bliskimi i dbanie o odporność. Działania te pomagają nam radzić sobie ze stresem nagłym i przewlekłym, a także utrzymywać i przywracać równowagę.

Jakie konkretne działania warto podjąć, by radzić sobie ze stresem?

✓Akceptacja stresu oraz zwiększenie świadomości dotyczącej jego dobrych i złych skutków – warto wiedzieć, jakie są nasze reakcje na stres. Im więcej będziemy wiedzieć o stresie, a także lepiej będziemy znali siebie, tym łatwiej i szybciej będziemy go zauważać, a dzięki temu kontrolować.

✓Regularna aktywność fizyczna – obniża napięcie, ciśnienie, hormony stresu oraz buduje odporność na stres. Lekki wysiłek fizyczny działa jak spacer, a szybki marsz wpływa natychmiastowo na nasze ciało.

✓Zdrowe posiłki – dodają energii potrzebnej do radzenia sobie ze stresującymi wydarzeniami (a w stresie tym bardziej potrzebujemy odpowiednich składników odżywczych).

✓Nawadnianie się – zapobiega fizjologicznemu stresowi i podnoszeniu poziomu kortyzolu (dobre jest picie także kawy, herbaty i wszelkich innych napojów, najlepiej niesłodzonych).

✓Dobrej jakości sen – pomaga w regulacji nastroju oraz obniżaniu poziomu stresu. Powinniśmy spać minimum 6, a najlepiej 8 godzin dziennie.

✓Godzina dla siebie – okresowa ucieczka od presji dnia codziennego redukuje stres.

✓Sięganie po wsparcie oraz dawanie go innym – pomaga spokojniej przeżyć sytuacje stresowe.

✓Kontakt z naturą – przynosi ukojenie dla układu nerwowego i pomaga przywrócić wewnętrzny spokój.

Warto stosować self-care w praktyce, czyli nauczyć się troszczyć o siebie jak o najlepszego przyjaciela. Stosować zdrową miłość do samego siebie. Self-care możemy uzyskać poprzez zadawanie sobie codziennie pytania o samopoczucie, a także monitorowanie tego poprzez zapisywanie w zeszycie lub aplikacji.