Każdy z nas ma prawa i obowiązki, wynikające z naszych ról społecznych – zarówno rodzinnych, jak i zawodowych. Inne prawa mają pacjenci, inne zaś personel publiczny w placówce medycznej. Komu i jakie uprawnienia przysługują, gdy dochodzi do sytuacji spornej, a w jej konsekwencji – do agresji werbalnej? W pierwszej części naszego poradnika, dotyczącego praw pacjenta i personelu medycznego, przyjrzyjmy się bliżej właśnie temu zagadnieniu.

Odmowa udzielania świadczeń przez lekarza

Zarówno Kodeks Etyki Lekarskiej, jak i ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, pozwalają w szczególnie w uzasadnionych wypadkach, aby lekarz nie podjął się lub odstąpił od leczenia chorego.

Podjęcie takiej decyzji powinno poprzedzić staranne zbadanie, czy zostały spełnione poniższe warunki:

• Lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 30 ustawy lekarskiej Przepis art. 30 wskazuje, że lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.
• Jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia jedynie po uzyskaniu zgody swojego przełożonego.

Bez względu na podstawę prawną wykonywanego zawodu (umowa u pracę, kontrakt, samodzielnie prowadzona działalność gospodarcza) przyjmuje się, iż za niepodjęciem leczenia lub jego zaprzestaniem powinny przemawiać poważne powody, zmuszające lekarza do podjęcia tak drastycznej decyzji (np. zła kondycja zdrowotna lekarza, żądania wykonania czynności medycznej sprzecznej z zasadami wiedzy medycznej etc.).

W przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym.

W przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.

Jakie czyny można uznać za agresję werbalną w świetle polskiego prawa?

Ponieważ wiemy już, że sama agresja pacjenta nie jest w świetle powyższego prawa powodem odmowy świadczenia usług medycznych, pojawia się zasadne pytanie, co w takim przypadku zrobić. powodem Polskie prawo nie toleruje znieważania ani pomawiania osób wykonujących zawody medyczne. Są to działania zabronione przez Kodeks karny, a dodatkowo godzące w dobra osobiste personelu medycznego.

W praktyce najczęściej czyn związany z agresją werbalną może wyczerpywać znamiona jednego z dwóch przestępstw określonych przez przepisy Kodeksu karnego, tj. pomówienia/zniesławienia (np. o przyjmowanie łapówek, o brak wiedzy medycznej) lub zniewagi (np. uwłaczanie czci lekarza).

Agresja i niewłaściwie zachowanie może mieć wiele odcieni. Pielęgniarki i pracownicy medyczni spotykają się na co dzień z sytuacjami agresywnymi. tymczasem jak wynika z art. 212 § 1 Kodeksu Karnego, „Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”.

Podobnie w przypadku zniewagi – o czym mówi art. 216 tego Kodeksu – „Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”. Co jednak istotne, § 3 tego artykułu mówi jasno: „Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary”. Oznacza to, że należy uważać na swoją reakcje w trudnych sytuacjach, ponieważ prokuratura może odmówić dalszego postępowania ze względu na to, że nasza reakcja może być prowokująca dla pacjenta, który zachowuje się niestosownie i agresywnie. Należy powstrzymać się od polemiki i odpowiadania agresją.

Co może zrobić osoba znieważona / pomówiona w tradycyjny sposób?

Przestępstwa znieważenia i pomówienia to tzw. przestępstwa prywatnoskargowe. Oznacza to, że organy ścigania co do zasady nie wniosą aktu oskarżenia do sądu. Może to zrobić sam pokrzywdzony, który nazywany jest wówczas oskarżycielem prywatnym. Opłata za wniesienie prywatnego aktu oskarżenia do sądu wynosi 300 zł. Akt oskarżenia może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie.

Rozprawę główną poprzedza posiedzenie pojednawcze, które prowadzi sędzia lub referendarz sądowy. Rozpoczyna się ono od wezwania do pojednania. Jeżeli do niego dojdzie, postępowanie zostaje umorzone. Równocześnie z pojednaniem strony mogą zawrzeć ugodę, przedmiotem której mogą być również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem. W razie niedojścia do pojednania kieruje się sprawę na rozprawę główną, a w miarę możności wyznacza od razu jej termin, chyba że zachodzi potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie w celu innego rozstrzygnięcia.

Przed wystąpieniem z prywatnym aktem oskarżenia warto zwrócić się do prokuratora z prośbą o pomoc. W piśmie należy opisać zaistniałą sytuację, wskazać zabezpieczone dowody, ale przede wszystkim podkreślić, że tego rodzaju sytuacje zdarzają się w placówce nagminnie i bardzo poważnie dezorganizują pracę oddziału. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator może wszcząć postępowanie albo wstąpić do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który ewentualnie przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego.

Powyższe uwagi nie znajdują zastosowania do lekarzy, pielęgniarek, położnych oraz ratowników medycznych w sytuacjach, gdy wymienionym osobom przysługuje ochrona należna funkcjonariuszowi publicznemu. Oznacza to między innymi, że przypadku popełnienia w stosunku do nich przestępstwa jest ono traktowane jako popełnione przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu. Ściganie tych czynów odbywa się wtedy z oskarżenia publicznego, nie zaś z oskarżenia prywatnego.

Zastosowanie znajdują wówczas przepisy art. 226. § 1 Kodeksu Karnego: „Kto znieważa funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.

Komu i w jakich okolicznościach przysługuje ochrona funkcjonariusza publicznego?

1. lekarzowi – zgodnie z art. 44 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, który:
   1. wykonuje czynności w ramach świadczeń pomocy doraźnej lub w przypadku, o którym mowa w art. 30 (lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia),
   2. wykonuje zawód w podmiocie wykonującym działalność leczniczą, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w tym podmiocie.
2. pielęgniarce / położnej – zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej, pielęgniarka i położna podczas i w związku z wykonywaniem czynności polegających na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1-5 i art. 5 ust. 1 pkt 1-9, czyli odpowiednio:
   1. rozpoznawaniu warunków i potrzeb zdrowotnych pacjenta, rozpoznawaniu problemów pielęgnacyjnych pacjenta, planowaniu i sprawowaniu opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem, samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych oraz realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji.
   2. rozpoznawaniu ciąży, sprawowaniu opieki nad kobietą w przebiegu ciąży fizjologicznej, a także prowadzeniu w określonym zakresie badań niezbędnych w monitorowaniu ciąży fizjologicznej; kierowaniu na badania konieczne do jak najwcześniejszego rozpoznania ciąży wysokiego ryzyka; prowadzeniu porodu fizjologicznego oraz monitorowaniu płodu z wykorzystaniem aparatury medycznej; przyjmowaniu porodów naturalnych, w przypadku konieczności także z nacięciem krocza, a w przypadkach nagłych także porodu z położenia miednicowego; podejmowaniu koniecznych działań w sytuacjach nagłych, do czasu przybycia lekarza, w tym ręcznego wydobycia łożyska, a w razie potrzeby ręcznego zbadania macicy; sprawowaniu opieki nad matką i noworodkiem oraz monitorowaniu przebiegu okresu poporodowego; badaniu noworodków i opiece nad nimi oraz podejmowaniu w razie potrzeby wszelkich niezbędnych działań, w tym natychmiastowej reanimacji; realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji; samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych
3. ratownikowi medycznemu / osobie wchodzącej w skład zespołu ratownictwa medycznego
   1. zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym osoba udzielająca pierwszej pomocy albo kwalifikowanej pierwszej pomocy, osoba wchodząca w skład zespołu ratownictwa medycznego, osoba udzielająca świadczeń zdrowotnych w szpitalnym oddziale ratunkowym, dyspozytor medyczny podczas wykonywania swoich zadań oraz wojewódzki koordynator ratownictwa medycznego wykonujący zadania, o których mowa w art. 29 ust. 5, korzystają z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.

W jaki sposób zawiadomić organy ścigania, jeśli zastosowanie będą miały przepisy art. 226 ust 1 k.k.?

Forma zawiadomienia jest dowolna. Może to być forma ustna, telefoniczna czy pisemna – niemniej najlepsza jest pisemna, bo zostawia ślad, że zdarzenie miało miejsce.

Zawiadomienie o przestępstwie ma obowiązek przyjąć każdy funkcjonariusz Policji w każdym Komisariacie i w każdej Komendzie Policji, sporządzając w związku z tym protokół przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie. Jeżeli z jakiejś bliżej nieokreślonej przyczyny organy ścigania nie przyjmują zawiadomienia w formie ustnej / telefonicznej, należy zawiadomić w formie pisemnej. W przypadku przestępstw popełnionych przeciwko pracownikom ochrony zdrowia, którym przysługuje ochrona należna funkcjonariuszowi publicznemu, zaleca się złożenie zawiadomienia do Prokuratury – należy wówczas wskazać, że do naruszenia doszło podczas pełnienia roli funkcjonariusza publicznego.