Nie ulega wątpliwości, że przestrzeganie prawa stanowi jeden z filarów funkcjonowania placówek medycznych. Jednym z obowiązków, jakie ustawodawca nakłada na pacjentów i podmioty lecznicze, jest konieczność podpisania zgody przed wizytą lub zabiegiem medycznym. Uwzględniając rosnącą świadomość pacjentów, a co za tym idzie – odsetek spraw sądowych – warto zadbać o to, by pisemna zgoda (lub inne jej formy) złożone były w odpowiedni sposób. O tym, jak to zrobić, podczas jednego z naszych webinarów opowiadała  adwokat Joanna Krawczykowska-Piechota z Kancelarii Prawa Medycznego LEX-MEDYK. W pierwszej części cyklu zwróciliśmy uwagę na uwarunkowania prawne, tym razem przyjrzyjmy się formie udzielanej przez pacjenta zgody.

Jakie dokumenty musi podpisać pacjent przed wizytą?

Zanim rozpocznie się wizyta, pacjent powinien podpisać zgodę lub szereg zgód. Jest to o tyle istotne, że istnieje kilka rodzajów zgód, jakie może złożyć pacjent, zależnie od zaistniałej sytuacji. Są nimi:

• ZGODA WŁASNA, wyrażona przez samego pacjenta – osoby, które ukończyły 18 rok życia mają pełną zdolność do czynności prawnych. Jest to forma oświadczenia ich woli.
• ZGODA ZASTĘPCZA (również sprzeciw) – dotyczy osób, które nie ukończyły 16 roku życia. Może być wyrażona przez inną osobę, w tym:
  • PRZEDSTAWICIELA USTAWOWEGO (np. rodzic)
    • do 16 roku życia to rodzic podejmuje decyzję, zgodnie z Kodeksem Rodzinno-Opiekuńczym zgodę na świadczenie o podwyższonym ryzyku powinni wyrazić oboje rodzice;
    • może przyjmować formę ustną (w przypadku prostego świadczenia medycznego) lub formę pisemną (zabieg podwyższonego ryzyka);
  • OPIEKUNA PRAWNEGO (np. kurator, gdy brak rodziców);
  • OPIEKUNA FAKTYCZNEGO – to osoba wykonująca, bez obowiązku ustawowego (np. dziadkowie), stałą pieczę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo swój stan psychiczny pieczy takiej wymaga. Opiekun faktyczny jest upoważniony do wyrażenia wyłącznie zgody na proste świadczenia medyczne! Oznacza to, że opiekun faktyczny nie może wyrazić zgody na zabieg o podwyższonym ryzyku.

Zgoda na leczenie małoletniego pacjenta

Osobną kwestię stanowią zgody na leczenie małoletniego pacjenta, w ich przypadku zgodę może udzielić także:

• SĄD OPIEKUŃCZY
  • w przypadku braku kontaktu z rodzicami małoletniego,
  • w przypadku braku zgody ze strony rodziców małoletniego (np. w sytuacji konieczności przetoczenia krwi) lub w razie czynności ratujących życie (podwyższone ryzyko) zgodna sądu nie jest konieczna. Wystarczy poinformowanie po fakcie o udzielonym świadczeniu – w uzasadnieniu naszego działania wskazujemy, że była to sytuacja nagła, wymagająca ratowania życia i zdrowia małoletniego pacjenta.

Istnieje także jeszcze jedna forma zgody, a jest nią:

• ZGODA RÓWNOLEGŁA -ZGODA PACJENTA + INNEJ OSOBY:
  • mamy z nią do czynienia wtedy, gdy małoletni pacjent ma ukończone 16 lat;
  • w sytuacji, gdy opiekun prawny wyraża zgodę, a 16-letni pacjent odmawia;
    • lekarz powinien wówczas wystąpić o zgodę do sądu opiekuńczego;
  • w sytuacji, gdy pacjent jest częściowo ubezwłasnowolniony, ale zdolny z rozeznaniem wypowiedzieć się w sprawach udzielenia świadczenia zdrowotnego.

Dopuszczalne formy wyrażenia zgody

Zgoda może być wyrażona na jeden z trzech podstawowych sposobów:

1. USTNIE – dotyczy zabiegu prostego, np. pobierania krwi;
2. w sposób DOROZUMIANY – czyli przez każde zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę pacjenta poddania się określonym czynnościom medycznym. Jest to tzw. ZGODA KONKLUDENTNA, a jej przykładem może być np. otwarcie ust na fotelu dentystycznym – gdyby pacjent nie chciał leczyć zęba, nie otwierałby ust;
3. w formie PISEMNEJ w odniesieniu do:
   1. zabiegu operacyjnego i metod leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko (badanie laparoskopem, zabiegi z przerwaniem tkanki);
   2. eksperymentu medycznego.

Należy jednak pamiętać o tym, że brak zgody pisemnej nie oznacza nieważności czynności! Co więcej, brak sprzeciwu pacjenta nie może być interpretowany jako zgoda dorozumiana.

Co powinna zawierać pisemna zgoda?

Ponieważ pisemna zgoda jest istotna dowodowo w przypadku sporów pomiędzy pacjentem a placówką medyczną, powinna zawierać następujące informacje:

1. rodzaj zabiegu, jakiemu ma zostać poddany pacjent wraz ze wskazaniem wybranej metody,

• pacjent powinien zostać poinformowany także o alternatywnych metodach leczenia. Pacjent nie ma być postawiony przed faktem dokonanym, pacjentowi objaśnia się, jak i dlaczego będzie wykonany zabieg. Jeśli jest to jedyna metoda leczenia/badania, o tym również pacjent powinien być poinformowany;

1. oświadczenie pacjenta o zapoznaniu go z:

• typowymi i przewidywalnymi możliwymi powikłaniami (bez winy lekarza);

SN: Nie można domagać się od lekarza, by uprzedzał pacjenta o wszelkich mogących wystąpić komplikacjach, zwłaszcza takich, które zdarzają się niezmiernie rzadko, mając charakter incydentalny (wyrok z 08.07.2010, sygn. akt: II CSK 117/10);

SN: W sytuacji, w której zachodzi bezwzględna konieczność operacji, lekarz powinien wyjaśnić pacjentowi jedynie cel i rodzaj operacji oraz zwykłe jej następstwa (wyrok SN z dnia 09.11.2007 r., sygn. akt: V CSK 220/07).

1.  oświadczenie pacjenta o zapoznaniu go z:

• nietypowymi powikłaniami, które są możliwe do przewidzenia;
• ryzykiem zabiegu;
• następstwami zabiegu;
• zaleceniami pozabiegowymi;

1.  własnoręczny podpis pacjenta

Co ważne – podpisanie samego druku zgody bez objaśnienia znaczenia wdrażanej procedury nie jest wystarczające! Lekarz powinien zadać pytanie, czy wszystkie informacje zawarte w podpisywanej zgodzie są zrozumiałe i czy pacjent ma jakieś badania. Warto także pamiętać o tym, że zgodnie z powyższym zgoda powinna zawierać zalecenia pozabiegowe dla pacjenta.

Co mówi o zgodzie orzecznictwo sądu?

Jak wskazuje wyrok SN z dnia 17.12.2004r. sygn. akt: II CK 303/04: Ciężar dowodu wykonania ustawowego obowiązku udzielenia pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji poprzedzającej wyrażenie zgody na zabieg operacyjny spoczywa na lekarzu (wyrok SN z dnia 17.12.2004r. sygn. akt: II CK 303/04).

Ponadto zgodnie z wyrokiem SA w Krakowie z dnia 12.10.2007 r., sygn. akt: I Aca 920/07 zgoda pacjenta na zabieg operacyjny nie obejmuje możliwości uszkodzenia innego organu. Ponadto winą lekarza jest niedołożenie najwyższej staranności, jaka jest możliwa przy obecnie stosowanych metodach leczenia danego schorzenia.

Od lekarzy wymaga się również staranności wyższej niż przeciętna z uwagi na przedmiot ich zabiegów, którym jest człowiek i skutki, które często są nieodwracalne (wyrok SA w Krakowie z dnia 09.03.2001 r., sygn. akt: I Aca 124/01).

Należy pamiętać także o następujących kwestiach:

• niezręczność czy nieuwaga lekarza nie może być traktowana jako ryzyko zabiegu ponoszone przez pacjenta;
• niedbalstwo polega na niedołożeniu wysokiej miary wiedzy i staranności.
• warto w zgodzie zawrzeć informację o tym, że pacjent zobowiązuje się do wypełnienia zaleceń lekarza. W innym przypadku lekarz jest współodpowiedzialny za szkodę na zdrowiu.